Contexts, traditions and new variations of the "Moscow text" of Russian culture

Niniejsza praca stanowi próbę refleksji nad „moskiewskim tekstem” kultury rosyjskiej, pojmowanym jako zbiór obrazów, przedstawień, skojarzeń i symboli, związanych z Moskwą i wyrażonych w tekstach literackich począwszy od XIX wieku i skończywszy na Moskwie postradzieckiej. Samo pojęcie tekstu miasta jako tekstu kultury pochodzi ze słownika semiotyków radzieckich, naukowców związanych ze Szkołą Tartusko-moskiewską, za najwybitniejszego przedstawiciela której powszechnie uważa się Jurija Łotmana. Na podstawie dorobku tej szkoły w badaniach nad tekstami petersburskim i moskiewskim, proponowana jest w pracy autorska interpretacja zjawiska „tekstu miasta” w wiekach XIX i XX, zjawiska moskiewskiego tekstu w jego tradycyjnej formie oraz analiza zbioru opowiadań Moskwa Noir (Claroscuro: 2011), stanowiącego materiał dla analizy współczesnego wariantu „moskiewskiego tekstu” kultury rosyjskiej. Wybraną metodologią pracy (techniką analizy) jest zatem semiotyka tartusko-moskiewska, z czego wynika, iż ujęcie oraz używane słownictwo pochodzi głównie z prac Jurija Łotmana oraz Władimira Toporowa. Obok tradycji studiów nad tekstem miasta w radzieckiej nauce o kulturze, przedstawiane są również europejskie i amerykańskie badania nad miastem, które odkrywają pewne wspólne trendy, zainteresowania, podejścia wobec kwestii: miasto a kultura, miasto a człowiek. Zaznacza się, iż wiele obok Moskwy i Petersburga miast cieszą się tekstami, czasem mitami. W tym kontekście, przedstawia się klasyczny tekst Moskwy, ukształtowany literaturą XIX oraz początku XX wieku, związany między innymi z romantycznym, gogolewskim, artystycznym obrazem stolicy oraz z dawnym mitem Moskwy-Trzeciego Rzymu. W zakończeniu podjęta została próba syntezy obrazu Moskwy w wariancie tekstowym współczesnym oraz porównania tradycyjnego doświadczenia tekstowego z nowym, aby stwierdzić, czy i w jakim stopniu moskiewski mit i klasyczne moskiewskie oblicze panują nad tekstem miasta lub przekształcają się i zanikają.The present thesis deals with and reflects upon the question of the "Moscow text" of Russian culture, understood as the whole of pictures, representations, mental associations and symbols related to the city of Moscow, expressed in the XIX and XXI-century Russian literature. The very concept of "text of culture" derives from the theoretical work of Soviet semioticians, linked with the Tartu-Moscow School, the main representative of which is commonly considered to be Jurij Lotman. On the base of these scholars' works on Petersburg's and Moscow's texts, the present thesis proposes an author's interpretation of the phenomenon of "city text" in the 19th and 20th centuries and the analysis of the short stories' collection Moscow Noir (Claroscuro: 2011) which constitutes the research material for the contemporary variation of the Moscow's text of culture. Methodologically speaking, the short stories analysis will be performed following the Tartu-Moscow school's approach: theoretical framework, interpretation tools and terminology used come from the Soviet semioticians' work. Part of the thesis is also devoted to a larger context of "urban studies" (studies on the city, very broadly understood) for which European and American studies in this field are presented, uncovering common (with the Soviet) trends, interests and approaches to the questions of: city and the individual, city and culture. Many European capitals and other cities enjoy the poetics of a text, sometimes even of a myth, and right in this context the classical text of Moscow is described, basing on the XIX and XX-century literature. This text is linked among others with the romantic, artistic and Gogol's vision of the Russian capital, as well as the older myth of Moscow as the Third Rome. In the conclusions the author of the present thesis attempts to synthesize the picture of Moscow in its contemporary textual variation. The comparison between the contemporary and the whole body of images and symbols of the traditional text allows to detect to what extent the classical symbology of Moscow still influences the collective artistic imagination or else, whether it transforms and fades into something els